Thủ Thuật Bổ Tả trong châm cứu - giáo sư Bành Tịnh Sơn
Trung Y Bút Ký
Về thủ pháp bổ tả của châm cứu cổ đại, tổng cộng có 44 loại, trong đó trùng lặp, tự mâu thuẫn không ít. Hoặc viết làm người ta xem không hiểu, thiếu giá trị thực dụng, làm cho người mới học không biết theo cái nào. Để kế thừa phát huy di sản y học cổ truyền, chúng ta nên làm rõ vấn đề này.
1. Chân Lý Của Bổ Tả
Thủ pháp bổ tả là một bí mật lớn trong học thuật châm cứu, sách châm cứu cổ kim đều không nói thẳng ra thủ pháp bổ tả rốt cuộc là chuyện gì. Chúng tôi cho rằng thủ pháp bổ tả nên nói rõ từ ba phương diện:
Hư thực kinh lạc: "Hư giả bổ chi, thực giả tả chi" (Hư thì bổ, thực thì tả) là ý nghĩa chính của bổ tả. Trước tiên phải xem xét hư thực kinh lạc. Mười bốn kinh đều có hư thực khác nhau, ngay cả một kinh, trừ Nhâm Đốc, mười hai kinh đều có khác biệt hư thực trái phải, hoặc trái hư phải thực, hoặc phải hư trái thực. Sách "Nội Kinh" nói, "Tả thịnh tắc hữu bệnh, hữu thịnh tắc tả bệnh" (Trái thịnh thì phải bệnh, phải thịnh thì trái bệnh), tức đã nói rõ mối quan hệ giữa sự thay đổi hư thực kinh lạc và bệnh tật. Phương pháp kiểm tra hư thực kinh lạc rất nhiều, đã trình bày chi tiết ở chương bốn quyển thượng, có thể tham khảo. Thủ pháp bổ tả, phải lấy hư thực của kinh lạc, làm căn cứ bổ tả.
Hư thực kinh huyệt: Tính đặc hiệu của kinh huyệt, có phân hư thực. Ví dụ, Đại Chùy, Đào Đạo, Thân Trụ, Thần Đạo, Mệnh Môn, Khí Hải, Quan Nguyên, v.v., châm cứu không dùng thủ pháp cũng sẽ có tác dụng bổ hư. Bát Tà, Bát Phong, Thập Tuyên, Thập nhị Tỉnh, v.v., châm cứu không dùng thủ pháp, cũng sẽ có tác dụng tả.
Hư thực bệnh tật: Căn cứ tứ chẩn bát cương, phân biệt vị trí bệnh, kiểm tra hư thực huyệt bệnh. Ngón tay ấn ép, không có cảm giác bất thường, là huyệt bình thường. Có cảm giác khác thường, thì thuộc về huyệt bệnh. Ấn ép huyệt bệnh, tự nhiên phân biệt được hư thực, như ấn vào thấy mềm yếu, không có lực đàn hồi phản xạ, da lạnh, huyệt vị lõm xuống, ấn ép thấy dễ chịu, v.v. đều thuộc trạng thái hư. Ấn vào thấy cứng chắc, có lực đàn hồi phản xạ, hoặc có cục cứng, ấn mạnh thấy đau, v.v., đều là huyệt thực. Lấy hư thực bệnh tật, hư thực cơ thể, hư thực kinh lạc, hư thực kinh huyệt, châm cứu đắc khí, cảm giác kim mạnh, truyền dẫn nhạy bén, sau khi châm vào, theo đắc khí mà triệu chứng giảm nhẹ, đặc biệt là khi cảm giác kim thẳng đến chỗ bệnh, có thể không dùng thủ pháp. Nếu sau khi đắc khí, vẫn không thấy hiệu quả, liền có thể thi hành thủ pháp bổ tả thích hợp.
2. Châm Cứu và Đắc Khí
Kim châm vào đến một độ sâu nhất định, bệnh nhân ở chỗ huyệt vị sẽ sinh ra một cảm giác tê, tức, căng, nặng, rõ rệt nhất là tê như điện giật, tiếp theo là cảm giác tức khó chịu cục bộ, sau nữa là cảm giác căng, cuối cùng là cảm giác nặng như bị đè ép. Phàm có một, hai loại cảm giác trên, đều gọi là "đắc khí".
Phép châm kim của "Nội Kinh", phải đạt đến "đắc khí". Nếu sau khi châm, không có đắc khí, nên dừng kim chờ khí. Sau khi đắc khí, có thể rút kim. Do đó, thời gian lưu kim, lấy đắc khí hay không đắc khí làm dấu hiệu, không có thời gian cố định, cũng không thể nghìn người như một. Sau khi châm đều lưu kim bao nhiêu phút, khi lưu kim đắc khí hay không đắc khí không quan tâm, đến lúc rút kim, cũng không cần biết đắc khí hay không đắc khí, đều rút đi, đây đều là vi phạm quy tắc thao tác châm cứu.
Danh y châm cứu đời Nguyên Đậu Hán Khanh trong "Tiêu U Phú" miêu tả tình hình đắc khí rất tỉ mỉ. Đậu thị chủ trương: Mười hai kinh đều có khí huyết nhiều ít khác nhau, vì khí huyết nhiều ít khác nhau, tình hình đắc khí cũng có nhanh có chậm. Sau khi châm dưới tay có cảm giác nhẹ nổi, trơn hư, chậm rãi, đây là chưa đắc khí. Nếu là cảm giác trầm nặng, sáp trệ, căng chắc, chính là đã đắc khí. Sau khi đắc khí, bệnh nhân cảm thấy triệu chứng giảm nhẹ, liền có thể rút kim, nếu không thì lưu thêm một lúc. Tình hình khí đến, cảm giác dưới kim trầm căng, giống như khi câu cá, mồi bị cá nuốt, kim trong tay vừa trầm vừa căng, không hơi dùng sức thì rút không ra, đó là hiện tượng đắc khí thực sự. Trương Cảnh Nhạc nói: Kim châm xuống, giống như châm vào đậu phụ, nhẹ nhàng rút ra là rút được, đó là chưa đắc khí. Đắc khí nhanh, bệnh khỏi nhanh; đắc khí chậm, bệnh khỏi chậm, từ đầu đến cuối không đắc khí, bệnh này rất khó chữa khỏi.
Mấu chốt của hiệu quả châm cứu, nằm ở chỗ đắc khí hay không đắc khí. Phương pháp kiểm chứng đắc khí có ba loại, một là dùng mắt nhìn, bệnh nhân có vẻ mặt khó chịu cố nén, cảm giác tê, tức, căng, nặng, chính là đã đắc khí. Một là hỏi, có cảm giác tê tức hoặc căng nặng không. Một là cảm giác dưới tay của thầy thuốc, dưới kim trầm căng, "Khí chí dã như ngư chi thôn điếu nhị." (Khí đến như cá nuốt mồi câu.) Nếu cần dùng thủ pháp bổ tả, tất phải sau khi đắc khí, mới có thể sử dụng. Nếu không cần dùng thủ pháp gì, sau khi đắc khí liền có thể rút kim. Thầy thuốc khi châm cứu, từ đầu đến cuối, từ khi châm vào đến khi rút ra, nên kim không rời tay, tay không rời kim, cho đến khi châm xong thì thôi, người làm châm cứu thường, châm xong, không cần biết đắc khí hay không đắc khí, đều lưu kim, liền đi chữa bệnh nhân khác, hoặc đi làm việc khác, cũng có uống trà, xem báo, nói chuyện phiếm, đến một thời gian nhất định, cũng không cần biết đắc khí hay không đắc khí, rút kim ra, xong việc, nhiệm vụ của tôi đã hoàn thành. Về phần bệnh nhân có hiệu quả hay không, không hỏi han gì, mặc kệ họ tự đến tự đi, đây là điều rất không nên.
3. Thủ Pháp Đắc Khí Khi Châm Cứu
Tham Thích Tầm Trảo (Châm dò tìm kiếm)
Giải phẫu học ghi lại, có người dị dạng, như giữa các xương sườn mọc ra một xương sườn ngang, hoặc đường đi của mạch máu, thần kinh khác với người khác. Kinh lạc cũng giống như vậy, có người đường đi kinh lạc có khác biệt, ví dụ mạch có phản quan mạch, vị trí thốn quan xích không có mạch, ở giữa hai huyệt Dương Khê, Liệt Khuyết có mạch, gọi là phản quan mạch. Do đó, tuy theo quy tắc lấy huyệt, có người huyệt vị hoặc kinh lạc hơi lệch một chút, chênh lệch một ly, châm vào lại không thể đắc khí. Chỉ có cách nhấc kim lên một phần ba, lại hướng về trước sau trái phải, lặp đi lặp lại nâng ấn tìm kiếm, cuối cùng sẽ tìm được trung tâm huyệt vị mà đạt được đắc khí. Chỉ cần kiên nhẫn nhẹ nhàng cẩn thận tìm kiếm, nhất định sẽ tìm được, bệnh nhân cũng không đau khổ, đây gọi là châm dò tìm kiếm.
Thượng Hạ Án Áp Toàn Niện (Ấn ép xoay vê trên dưới)
Sau khi châm, không đắc khí, có thể dùng thích thủ捏 cán kim, ấn ép xoay vê lên xuống, ấn ép nâng ấn cũng gọi là đảo pháp. Thủ pháp như vậy, là một phương pháp khác để tìm kiếm đắc khí.
Thôi Khí Thủ Pháp (Thủ pháp thúc đẩy khí)
Toàn niện thôi khí pháp: Ngón cái, trỏ tay phải,捏 cán kim, dùng thêm đốt thứ nhất ngón giữa ở phía sau ngón trỏ đỡ thân kim, vận dụng xoay vê nhẹ nhàng trái phải, làm cho thân kim xoay vào xoay ra tiến thoái nâng ấn. Khoảng 3-5 phút, là có thể đắc khí. Nếu bệnh nhân cảm giác chậm chạp, có thể thêm thuật tước trác (mổ như chim sẻ), tức là tăng thêm lực xoắn vặn, liên tục ấn kim xuống dưới, như chim sẻ mổ thức ăn, lại kéo lên trên, thi hành lặp đi lặp lại. Phép này cần có lực ngón tay, mới dễ thành công. Cho nên thầy thuốc châm cứu, tất phải luyện lực ngón tay.
Quát châm thôi khí pháp: Đầu ngón cái tay trái ấn lên đầu cán kim, hơi dùng lực xuống dưới, hai ngón trỏ tay cong lại, mu ngón tay đối nhau, kẹp lấy thân kim. Dùng thêm móng ngón cái tay phải liên tục cạo lên xuống trên cán kim. Qua mấy phút, là có thể đắc khí. Thuật này cần phải luyện tập thuần thục lúc bình thường, khi dùng mới có thể thuận tay ứng nghiệm.
Hai phép xoay vê và cạo kim, có thể sử dụng xen kẽ.
Phương Pháp Làm Cảm Giác Kim Truyền Dẫn Lên Xuống
Sau khi châm đắc khí, cảm giác tê, tức, căng, nặng xảy ra gọi là "cảm giác kim". Căn cứ vào nhu cầu tình trạng bệnh, làm cho cảm giác kim truyền dẫn lên xuống, phép đó có hai:
Tham thích cảm truyền pháp: Đưa kim nhắm đúng huyệt vị châm vào, tùy ý xoay vê nhẹ nhàng, cảm giác truyền dẫn tự nhiên đi về một hướng, nếu hướng này không phải là cái cần thiết, thì nhấc kim lên một phần, lại châm vào vị trí hơi lệch, thêm xoay vê, như vậy mấy lần, tự có thể truyền đến hướng mong đợi, có khi một hai lần, là có thể tìm được, nếu tìm không được, kiên nhẫn tìm thêm mấy lần, có thể thành công.
Án áp cảm truyền pháp: Sau khi đắc khí, muốn làm cảm giác kim truyền dẫn lên trên, có thể dùng ngón cái tay trái ấn mạnh vào dưới huyệt vị, tay phải nhẹ nhàng xoay vê lên trên, tự nhiên truyền dẫn lên trên. Muốn làm cảm giác kim truyền dẫn xuống dưới, có thể dùng ngón cái tay trái ấn mạnh vào trên huyệt vị, tay phải nhẹ nhàng xoay vê xuống dưới, cảm giác kim tự có thể đi xuống.
4. Sáu Loại Thủ Pháp Bổ Tả
Hiện nay giới châm cứu thông dụng, có sáu loại thủ pháp:
Nghênh Tùy Bổ Tả (Bổ tả theo chiều thuận nghịch kinh)
Nghênh là ý đón, hướng về đường đi của kinh mạch, từ đầu cuối đến đầu gốc gọi là nghênh. Tùy là ý thuận theo, thuận theo đường đi của kinh mạch, từ đầu gốc đến đầu cuối gọi là tùy.
Nghênh tùy bổ tả sử dụng khi bắt đầu châm. Mũi kim châm xiên dọc theo da, với góc 30 độ mà châm vào, thuận theo hướng đi của kinh mạch châm là tùy, thuộc về bổ pháp. Nghịch hướng đi của kinh mạch châm gọi là nghênh, thuộc về tả pháp. Góc độ châm tương đối nhỏ, thân kim gần với da, có thể làm cho kinh mạch chịu ảnh hưởng lớn hơn.
Khai Hợp Bổ Tả (Bổ tả đóng mở)
Khai hợp bổ tả sử dụng khi rút kim.
Khai là tả pháp: Khi rút kim nhanh chóng xoay vê, nếu cảm thấy dưới kim lỏng lẻo, liền nhanh chóng nhấc lên, hai ngón cái trỏ tay trái kẹp kim, ấn mạnh, tay phải vê nhanh, nhanh chóng rút ra, không day ấn, đồng thời dùng hai ngón cái, trỏ tay trái tách về hai bên lỗ kim một lát. Làm cho bệnh tà từ lỗ kim thoát ra, cho nên gọi là khai.
Hợp là bổ pháp: Khi rút kim hơi xoay cán kim, từ từ nhấc lên, lúc mũi kim sắp rút ra, dùng hai ngón cái, trỏ tay trái, ấn nhẹ xuống, tay phải vê từ từ, rút kim ra, nhanh chóng day ấn lỗ kim.
Nếu khi châm dùng nghênh tùy bổ tả, khi rút kim dùng khai hợp bổ tả, hai cái kết hợp lại, hiệu quả tốt hơn.
Hô Hấp Bổ Tả
Khi hô hấp phải sâu và dài, lại phải dùng miệng mà không dùng mũi.
Bổ pháp: Hít vào ba hơi, thở ra một hơi, tức là thời gian thở ra chậm hơn thời gian hít vào, thở ra một hơi bằng thời gian hít vào ba hơi. Khi thở ra, đợi sau khi đã thở hết khí ra, lại vào kim, đợi hít vào ba hơi, bụng phình đầy thì rút kim.
Tả pháp: Hít vào ba hơi, đợi bụng phình lên thì vào kim, đợi đến khi thở ra khí đã hoàn toàn thở ra, bụng hạ xuống thì rút kim.
Áp dụng hô hấp bổ tả, đều dùng tư thế nằm. Bảo bệnh nhân chú ý hô hấp, còn có thể làm dịu sự căng thẳng của bệnh nhân đối với việc châm vùng bụng. Khi châm ngực bụng theo nguyên tắc trên, chú ý quan sát sự lên xuống của bụng bệnh nhân, mà theo đó vào kim rút kim. Khi châm các bộ vị khác, cũng phải mắt nhìn bụng, theo sự lên xuống của bụng khi hô hấp, theo nguyên tắc bổ tả vào kim, rút kim ở bụng mà thao tác.
Đề Sáp Bổ Tả (Bổ tả nâng ấn)
Ấn mạnh nhấc nhẹ chín lần là bổ, khi ấn phải nặng hơn, nhanh hơn, khi nhấc phải nhẹ hơn, chậm hơn, nhưng độ sâu châm vào không đổi.
Ấn nhẹ nhấc mạnh sáu lần là tả, khi ấn nhẹ hơn, chậm hơn, khi nhấc nặng hơn, nhanh hơn. Nhưng độ sâu châm vào không đổi.
Bệnh nhân có thể chịu kim, không chút sợ hãi, muốn tăng cường hiệu quả điều trị, có thể lặp đi lặp lại làm nhiều lần hơn.
Toàn Niện Bổ Tả (Bổ tả xoay vê)
Long nhãn là toàn (xoay), tức ngón cái hướng về trước, ngón trỏ hướng về sau (hổ khẩu hình tròn gọi là long nhãn); Phượng nhãn là niện (vê), tức ngón trỏ hướng về trước, ngón cái hướng về sau (hổ khẩu hình dẹt, gọi là phượng nhãn).
Bổ pháp: Vê nhẹ xoay mạnh chín lần là bổ, ví dụ xoay mạnh là 20 độ, vê nhẹ là 5 độ.
Tả pháp: Xoay nhẹ vê mạnh sáu lần là tả, ví dụ xoay nhẹ là 5 độ, vê mạnh là 20 độ.
Độ khó của toàn niện bổ tả, nằm ở chỗ kết hợp nghênh tùy, ngược lại quy luật nghênh tùy của nó thì không những không hiệu quả, lại còn có tác dụng phụ xuất hiện.
Thiêu Sơn Hỏa và Thấu Thiên Lương (Đốt lửa trên núi và Mát thấu trời)
Thiêu sơn hỏa bổ pháp: Áp dụng cho chứng hư hàn. Chọn đúng huyệt vị, châm đắc khí xong, lúc này ngón cái dùng lực đẩy xoay về trước làm long nhãn, khi ngón cái đẩy xoay về trước xong, hai ngón cái, trỏ tay trái dùng lực kẹp chặt đầu trên cán kim, không cho kim lỏng quay về, nhanh chóng dùng móng ngón cái tay phải, cạo cán kim từ trên xuống dưới. Lúc này cảm giác tê tức của bệnh nhân, liền biến thành cảm giác nóng. Cái nóng này từ chỗ huyệt kim cục bộ truyền đi xa.
Thấu thiên lương tả pháp: Áp dụng cho chứng thực nhiệt. Chọn đúng huyệt vị, châm đắc khí xong, ngón cái dùng lực theo phép phượng nhãn kéo vê về sau, nhanh chóng dùng hai ngón cái, trỏ tay trái kẹp chặt đầu trên cán kim, kẹp chặt chút, cố định cán kim, không cho nó lỏng quay về, sau đó dùng móng ngón út tay phải, cạo cán kim từ dưới lên trên. Lúc này cảm giác tê tức đã sinh ra của bệnh nhân, sẽ biến thành cảm giác mát. Cái mát đó từ trong ra ngoài, thẳng thấu ra, rất khoan khoái.
5. Chỉ Định Của Thủ Pháp Bổ Tả
Tất cả các bệnh hư hàn, sắc mặt vàng trắng, mạch trầm trì, khí đoản mệt mỏi, cảm giác lạnh, tim đập nhanh, mất ngủ, tứ chi tê dại, hoặc đau nhức, vận động hạn chế, hoặc tê liệt, đại tiện lỏng, tiểu tiện nhiều lần, hoặc tiểu không tự chủ, đái dầm, nam giới di tinh, liệt dương, phụ nữ kinh nguyệt không ngừng, khí hư có cảm giác lạnh, v.v., đều thích hợp bổ pháp.
Tất cả các bệnh thực nhiệt, sắc mặt đỏ, sáu mạch trầm sác, miệng khô họng ráo, toàn thân sốt, hoặc cục bộ nóng đau, giống như sắp sinh ung nhọt, nôn ra nước chua, khớp xương sưng đỏ, tai biến mạch máu não thể bế, mắt đỏ hoặc sưng, họng, lưỡi răng đau, bệnh nhiệt, hoặc đại tiện bí kết, v.v., thích hợp tả pháp.
6. Điều Kiện Của Thủ Pháp Bổ Tả
Chọn huyệt vị tương đối sâu, cơ bắp dày.
Căn cứ vào thể chất mạnh yếu, bổ hư tả thực, dùng đúng bệnh.
Châm cứu thông thường, đã thu được hiệu quả, có thể không dùng thủ pháp bổ tả.
Tùy người tùy bệnh mà có khác nhau, độ nhạy cảm của kinh lạc cũng không giống nhau. Hiệu quả thủ pháp bổ tả do đó có sự khác biệt. Cảm giác dù khác nhau, đều có thể thu được hiệu quả điều trị ở các mức độ khác nhau.
7. Phương Pháp Kiểm Tra Hiệu Quả Bổ Tả
Bổ tả phân minh, mới có thể điều chỉnh hư thực, đạt được mục đích phù chính khu tà, điều trị bệnh tật. Bổ hư tả thực chính xác thích đáng, gọi là "bổ tả trúng cơ". Đây là một khâu khó nắm bắt nhất trong lâm sàng châm cứu, cũng là mấu chốt để đạt được hiệu quả điều trị. Ví dụ, những huyệt nào thích hợp bổ pháp, những huyệt nào thích hợp tả pháp? Bổ và tả cái nào làm trước? Tình huống nào lấy huyệt đôi hoặc huyệt đơn? Lấy huyệt một bên, lấy bên nào thì tốt? Châm bên lành hiệu quả, hay châm bên bệnh hiệu quả, mỗi cái thi hành thủ pháp nào? Lượng kích thích điều trị tính toán như thế nào? Tay trái tay phải phối hợp như thế nào? Loại cảm giác kim nào là tốt? Các loại vấn đề, đều cần phải tìm hiểu, bởi vì điều này có quan hệ mật thiết với hiệu quả điều trị.
Tác Dụng Đặc Hiệu Của Huyệt Du
Tính đặc hiệu chủ trị của huyệt Du là không thể tranh cãi. Khi bổ hư tả thực, đối với huyệt Du cũng có lựa chọn khác nhau. Để nâng cao hiệu quả điều trị, trong lâm sàng đã quen dùng.
Khi bổ hư: Phần lớn chọn huyệt Du lưng, huyệt Mộ, huyệt Nguyên, huyệt Hợp, v.v. của kinh đó.
Khi tả thực: Phần lớn chọn huyệt Tỉnh, Huỳnh, Kinh, Khích, Lạc, v.v. của kinh đó, huyệt bệnh (điểm phản ứng dương tính). Về huyệt Du, Mộ, Nguyên cũng có thể tả, chỉ vì lượng kích thích không dễ nắm bắt, tả nặng quá ngược lại làm tổn thương kinh khí. Do đó, lấy năm loại huyệt trước có thể đạt mục đích tả thực, liền không tả huyệt Du, Mộ, Nguyên nữa.
Thông thường ở những huyệt vị cơ bắp đầy đặn, kinh lạc phân bố rõ ràng, thi thủ pháp thiêu sơn hỏa và thấu thiên lương, dễ thành công.
Châm mạnh huyệt Tỉnh, có khi có tác dụng hưng phấn bổ hư.
Lựa Chọn Huyệt Trái Phải
Thầy thuốc châm cứu thông thường, quen lấy huyệt đôi, mục đích là tăng cường hiệu quả điều trị. Phương pháp lấy huyệt này trong trường hợp kinh lạc bị bệnh biến hai bên trái phải đồng thời xuất hiện đều hư hoặc đều thực, là có thể được. Một khi hai bên trái phải của kinh lạc bị bệnh biến xuất hiện mất cân bằng rõ rệt, tức là một hư một thực, phương pháp này liền không thích hợp. Nên bên hư dùng bổ pháp, bên thực dùng tả pháp, như vậy mới có thể điều chỉnh sự mất cân bằng của kinh lạc.
Ví dụ: Bệnh biến kinh Tâm bào, trái thực phải hư, nếu đồng thời lấy Nội Quan, có thể bổ phải tả trái. Hoặc lấy Khích Môn trái tả nó, hiệu quả tốt hơn lấy Nội Quan trái.
Trong lâm sàng thường có thể thấy, sau khi bệnh xảy ra, kinh lạc tương ứng xuất hiện mất cân bằng rõ rệt, đợi đến khi bệnh chứng khá lên hoặc khỏi hẳn, kinh lạc mất cân bằng cũng dần dần phục hồi cân bằng tương đối. Tác giả từng hệ thống quan sát 20 loại bệnh 498 trường hợp, trong đó kiểm tra ra kinh lạc mất cân bằng là 452 trường hợp. Tỷ lệ phù hợp chẩn đoán là 90.7%. Do loại bệnh, vị trí bệnh và tính chất bệnh khác nhau, mà sự nhiều ít và mức độ mất cân bằng kinh lạc cũng có khác biệt. Nói chung, người có nhiều kinh thay đổi, triệu chứng lâm sàng tương đối phức tạp; người có ít kinh hoặc một kinh thay đổi, triệu chứng lâm sàng tương đối đơn giản, nhưng mức độ nặng nhẹ của bệnh không nhất định tương ứng với nó.
Do đó, chỉ có nắm vững sự tồn tại khách quan của mất cân bằng kinh lạc, mới có thể đưa ra căn cứ cho việc lựa chọn huyệt vị bên trái phải và thủ pháp thi hành.
Về phần, lấy huyệt bên bệnh hay lấy huyệt bên lành, thi hành thủ pháp nào? Không thể quy định cứng nhắc, câu nệ một thuyết. Phải xem tình trạng bệnh, giai đoạn bệnh và sự thay đổi thịnh suy của kinh khí bên đó mà định. Nguyên tắc không đổi, tức là bổ hư tả thực. Ví dụ liệt mặt, giai đoạn đầu châm bên bệnh, có thể dùng tả pháp, giai đoạn sau phối hợp châm bên lành, dùng bổ pháp. Không hiệu quả, hai bên đều dùng bổ hư phù chính.
Châm chữa bệnh nhân liệt nửa người, thông thường châm bên bệnh. Nếu chữa lâu không hiệu quả hoặc bên bệnh mất cảm giác, chỉ nên châm huyệt vị bên lành, đợi đến khi chức năng cảm giác bên bệnh có phục hồi, mới có thể châm bên bệnh, dễ thu được hiệu quả.
Lựa Chọn Lượng Kích Thích Châm Cứu
Trong lâm sàng, thầy thuốc châm cứu lúc nào cũng đang nghiên cứu cẩn thận việc lựa chọn lượng kích thích bổ tả. Đây là khâu cuối cùng quyết định thành bại điều trị. Nếu bổ cái thừa, tả cái thiếu, làm bệnh xấu đi. Bổ tả không đủ, khó trúng bệnh. Điều trị bằng thuốc, yêu cầu về liều lượng tương đối nghiêm ngặt, điều trị châm cứu cũng không ngoại lệ. Có người châm, chỉ thấy châm cứu có tác dụng điều tiết tốt (tác dụng này chỉ giới hạn trong một phạm vi nhất định), liền lạm dụng huyệt, cho rằng chọn huyệt càng nhiều càng tốt, thủ pháp càng mạnh càng tốt, thời gian lưu kim càng dài càng tốt, đây là suy diễn không có căn cứ và cách làm không khoa học. Có khi, do châm cứu quá mức, có thể làm tình trạng bệnh xấu đi, điểm này cần chú ý.
Mục đích của châm cứu, nằm ở chỗ thúc đẩy hoạt động chức năng của tạng phủ, kinh lạc, khí huyết duy trì sự cân bằng tương đối. Do đó, lượng kích thích bổ tả của châm cứu, phải hoàn toàn căn cứ vào mức độ mất cân bằng này mà định.
Nguyên tắc tính toán: Lượng kích thích thúc đẩy kinh lạc mất cân bằng phục hồi và duy trì cân bằng tương đối, là lượng kích thích điều trị.
Phương pháp tính toán:
Trước tiên tìm ra bội số chênh lệch mất cân bằng trái phải của kinh bệnh. Trái phải chênh lệch 1-2 lần là mất cân bằng độ I, 2-3 lần là mất cân bằng độ II, 3 lần trở lên là mất cân bằng độ III.
Theo mức độ mất cân bằng, áp dụng thủ pháp bổ tả nhẹ, trung bình, nặng.
Mất cân bằng độ I, áp dụng bổ tả nhẹ, lấy năm huyệt Du của kinh bệnh, thi thủ pháp bổ tả nhẹ nhàng, cứu 5-7 tráng, hoặc cứu điếu ngải 3-5 phút.
Mất cân bằng độ II, áp dụng bổ tả trung bình, lấy năm huyệt Du, huyệt Du lưng, huyệt Mộ của kinh bệnh, thi thủ pháp bổ tả tương đối mạnh, cứu 10-15 tráng, cứu điếu ngải 5-7 phút.
Mất cân bằng độ III, áp dụng bổ tả nặng: Trừ việc thi bổ mạnh hoặc tả mạnh ở huyệt vị kinh bệnh, còn phải theo nguyên tắc "Hư tắc bổ kỳ mẫu, thực tắc tả kỳ tử", chọn huyệt vị của kinh khác. Áp dụng thủ pháp bổ tả phức hợp, thêm thiêu sơn hỏa, thấu thiên lương, v.v. Lượng bổ không đủ, có thể cứu nặng đến 30 tráng trở lên, hoặc đặt kim gài dưới da. Lượng tả không đủ, có thể dùng kim tam lăng chích hoặc chích máu, tả mạnh huyệt bệnh và huyệt Khích, Mộ.
Làm thế nào để kiểm tra độ lớn của lượng điều trị, sau khi hoàn thành một lần điều trị, liền đo lường tình hình cân bằng của kinh lạc. Mất cân bằng kinh lạc có phục hồi, chưa thấy cân bằng, là lượng điều trị không đủ. Nếu tình hình mất cân bằng kinh lạc nghiêm trọng hơn trước, hoặc thành giá trị đảo ngược, là lượng điều trị quá lớn, hoặc thi bổ tả sai lầm. Trong tình huống này, nhất định phải điều trị điều chỉnh thích hợp, nếu không sẽ ảnh hưởng đến điều trị hoặc làm bệnh chuyển biến.
Các yếu tố khác: Tính toán lượng điều trị, còn phải xem xét tuổi tác, thể chất, nguyên nhân bệnh, tính chất bệnh, mức độ cảm thụ, v.v. của bệnh nhân, linh hoạt gia giảm. Ví dụ: Người già lượng bổ có thể lớn hơn, thanh niên, trung niên lượng tả có thể lớn hơn, trẻ nhỏ lượng kích thích nhỏ hơn. Thể trạng khỏe mạnh chứng thực nên tả, thể trạng yếu chứng hư nên bổ. Bệnh nội nhân nên bổ nhiều, bệnh ngoại nhân nên tả nhiều. Chứng hư, hàn, âm lượng bổ nên lớn, chứng thực, nhiệt, dương lượng tả nên lớn. Người nhạy cảm, lượng kích thích nên nhỏ, người chậm chạp lượng kích thích nên lớn. Những yếu tố này, lâm sàng không được bỏ qua.
Ứng Dụng Lượng Kích Thích Điều Trị
Các loại bệnh và kinh biệt khác nhau đối với hiệu ứng của lượng điều trị, đều có sự khác biệt. Thường cho rằng, bệnh kinh dương dễ điều chỉnh, bệnh kinh âm khó điều chỉnh hơn. Bệnh mới dễ điều chỉnh, bệnh mãn tính khó điều chỉnh. Kinh bệnh ít dễ điều chỉnh, kinh bệnh nhiều khó điều chỉnh. Ngoài ra, có trường hợp tích lũy mấy lần mà lượng điều trị vẫn không đủ, có trường hợp thời gian duy trì hiệu ứng của lượng điều trị còn ngắn. Cá biệt có trường hợp qua nhiều lần điều trị không thấy kinh lạc phục hồi cân bằng. Còn có trường hợp tuy thấy mất cân bằng được phục hồi, nhưng bệnh chứng không thấy chuyển biến tốt. Các tình huống phức tạp như vậy,說明 giữa bệnh tật và kinh lạc, tồn tại mối quan hệ và biến hóa cực kỳ vi diệu. Do đó, khi tính toán lượng điều trị, nhất định phải trước tiên nắm vững sự biến đổi khách quan của kinh lạc, mới có thể nhắm đích mà đề xuất lượng kích thích điều trị.
Tâm Đắc Về Cảm Giác Kim
Nói chung, cảm giác kim rõ rệt, hiệu quả rõ rệt. Nhưng rốt cuộc loại cảm giác kim nào là tốt, điều này phải tùy người tùy bệnh mà phân tích cụ thể.
Đối với người già chứng hư, sau khi hạ kim từ trống rỗng thấy trầm căng, lại thêm dưới kim cảm thấy nóng, là cảm giác kim tốt nhất; đối với người khỏe mạnh chứng thực, sau khi hạ kim trước tiên từ trầm căng sau chuyển sang trống rỗng, lại thêm dưới kim cảm thấy mát, là cảm giác kim tốt nhất; cảm giác kim kiểu điện giật đối với chứng nuy tý (liệt mềm, tê) hiệu quả. Cảm giác kim trầm căng đối với các bệnh thuộc cự thích và mâu thích là hiệu quả. Cảm giác kim kiểu tê tức là cảm giác kim nên có được khi thi bình bổ bình tả.
Thứ Tự Bổ Tả
Thông thường đều lấy bổ pháp làm trước. "Tà chi sở thấu, kỳ khí tất hư" (Nơi tà khí tụ lại, khí ở đó tất hư), chính khí sung thực, bệnh tà khó xâm nhập, châm cứu là một liệu pháp vật lý kích thích khả năng kháng bệnh trong cơ thể. Do đó, bổ chính có nghĩa là khu tà.
Nhưng trong bệnh cấp hoặc bệnh nặng, nên lấy tả pháp làm trước, cấp trị cái ngọn, nhanh chóng trừ tà. Đợi ngọn đã thuyên giảm, lại lo đến gốc.
Đối với một số bệnh nhân mãn tính, có thể trị cả gốc lẫn ngọn, bổ tả cùng thi hành.
Giới thiệu về tác giả: Bắt đầu từ năm 1930, sau khi hoàn thành việc học nghề. Ông cũng từng làm "tiên sinh tọa đường" tại hiệu thuốc "Tích Thịnh Hòa" ở Thẩm Dương gần 20 năm.
Bác sĩ tại Phòng khám Trung y, Bệnh viện trực thuộc Đại học Y khoa Trung Quốc: Năm 1951, ông được mời đến đây làm việc và được xem là "người thứ nhất của Trung y quốc lập".
Giảng viên tại Học viện Trung y tỉnh Liêu Ninh (nay là Đại học Trung y dược Liêu Ninh): Ông được điều về đây để giảng dạy.
Phó Viện trưởng Bệnh viện trực thuộc Học viện Trung y tỉnh Liêu Ninh: Kiêm nhiệm cùng với công tác giảng dạy.
Người đứng đầu các tổ chức nghiên cứu khoa học: Sau này, ông được bầu làm người đứng đầu một loạt các tổ chức, ví dụ như Hội Nghiên cứu Các Phương pháp Châm cứu Đặc biệt Thế giới.
Chuyên gia/Giảng viên Nhãn Châm Liệu Pháp: Ông được mời đi giảng dạy và biểu diễn Nhãn Châm Liệu Pháp tại nhiều nơi trong nước (Thâm Quyến, Bắc Kinh, Côn Minh, Thượng Hải, Nam Kinh, v.v.) và quốc tế (Nhật Bản). Ông cũng ứng dụng nhãn châm tại "Trung tâm Điều trị Bệnh nan y Liêu Ninh - Thâm Quyến".
Ông được giới y học Nhật Bản tôn vinh là "Bách Thế Sư Tôn" ( Người thầy của muôn đời). Ông Aoyagi Osamu, ủy viên Hội Y học Trung Quốc Nhật Bản, đại diện cho giới Trung y Nhật Bản đã kính dâng ông Bành Tịnh Sơn một tấm biển vàng bái sư, khắc chữ Hán "Bách Thế Sư Tôn".
Đây là một sự công nhận và tôn vinh vô cùng lớn lao từ giới y học Nhật Bản, thể hiện sự kính trọng sâu sắc đối với tài năng và đóng góp của ông.